✅یکی از راه هایی که انسان خود را مبرا از مسئولیت کند این است که گناه خود را به گردن دیگری بیندازد. یکی از مصادیق این مسئله،
❗️زاویه ی نگاه مسئول باید این باشد: «الناس علی دین ملوکهم» (منبع درستی برای این حدیث پیدا نکردم اما در بعضی کتب حدیثی به نام حدیث و ضرب المثل مشهور ذکر شده است) و « و لا يكونن المحسن و المسىء عندك بمنزلة سواء فانّ فى ذلك تزهيداً لا هل الاحسان فى الاحسان و تدريبا لااهل الاساءة على الاساءة»(مبادا نيكوكار و بدكردار در نظرت برابر باشند، زيراموجب كم شدن رغبت نيكوكار به نيكى است و بدكردار را به بدى وادار مىكند.)(نامه ی امیرالمومنین به مالک اشتر) و آیات و روایاتی از این قبیل تا این که در اشتباهاتی که در جامعه هست، خود را مقصر دانسته و سعی در برطرف کردن آن داشته باشد.
❗️زاویه ی نگاه مردم باید این باشد: «ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم» (خداوند حال هیچ قومی را تغییر نمی دهد تا آنان حال خود را تغییر دهند) یا «کما تکونوا یولی علیکم» (هر طور که باشید بر شما حکومت می شود) (نهج الفصاحة صفحه 616) یا «اذا اراد الله بقوم سوء جعل امرهم الی مترفیهم» (هر گاه خدا برای قومی اراده کند که به سوء گرفتار کند، امر حکومت آن ها را در تجمل پرستان و مترفین (کسانی که با نعمت های خدا به خوشگذرانی مشغول اند و بدین جهت سرکشی می کنند) قرار می دهد) (نهج الفصاحة ص183) و روایات دیگری از این دست که با یک جست و جوی کوچک می توان یافت.
🔴اما در قیامت دیگر نمی توان این حرف ها را به خدا گفت و هر کس باید پاسخگوی عمل خودش باشد؛ هرچند در همان جا هم افراد سعی بر این دارند که گناه خود را به گردن دیگری بیندازند، اما با جواب محکم خدا روبه رو می شوند؛ از جمله آیه ی 38 و 39 سوره ی اعراف را با هم بخوانیم:
... كلُّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَّعَنَتْ أُخْتهََا حَتىَّ إِذَا ادَّارَكُواْ فِيهَا جَمِيعًا قَالَتْ أُخْرَئهُمْ لِأُولَئهُمْ رَبَّنَا هَؤُلَاءِ أَضَلُّونَا فََاتهِِمْ عَذَابًا ضِعْفًا مِّنَ النَّارِ قَالَ لِكلٍُ ضِعْفٌ وَ لَكِن لَّا تَعْلَمُونَ(38)
وَ قَالَتْ أُولَئهُمْ لِأُخْرَئهُمْ فَمَا كاَنَ لَكمُْ عَلَيْنَا مِن فَضْلٍ فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا كُنتُمْ تَكْسِبُونَ(39)
... هر زمان كه گروهى وارد جهنم مىشوند، گروه ديگر را لعن مىكنند؛ تا همگى با ذلّت در جهنم قرار گيرند. (در اين هنگام) گروه پيروان و تابعان درباره پيشوايان خود مىگويند: «خداوندا! اينها بودند كه ما را گمراه ساختند؛ پس كيفر آنها را از آتش دو برابر كن! (كيفرى براى گمراهيشان، و كيفرى بخاطر گمراه ساختن ما.)» مىفرمايد: «براى هر كدام (از شما) عذاب مضاعف است؛ ولى نمىدانيد! (چرا كه پيروان اگر گرد پيشوايان گمراه را نگرفته بودند، قدرتى بر اغواى مردم نداشتند.)» (38)
و پيشوايان آنها به پيروان خود مىگويند: «شما امتيازى بر ما نداشتيد؛ پس بچشيد عذاب (الهى) را در برابر آنچه انجام مىداديد! (39)